Wody powierzchniowe

Woda, tlenek wodoru, jest to najbardziej rozpowszechniony i najruchliwszy związek chemiczny w przyrodzie. Substancja, bez której życie przestałoby istnieć. Skupiona jest ona głównie w oceanach pokrywających ponad 70% planety, reszta występuje w jeziorach, rzekach, lodowcach i w atmosferze ziemskiej. Z wodą związane jest powstanie życia na naszej planecie. Bezbarwna, bezwonna pozbawiona smaku i kalorii jest niezbędna do egzystencji wszystkich organizmów żywych. Jest ona podstawowym, a przy tym przeważającym pod względem masy, składnikiem żywej komórki, występuje w niej w postaci cytoplazmy będącej koloidalnym roztworem białka, tłuszczów i węglowodorów. Świadczy to o tym, że zawartość wody w organizmach, zarówno tych najprostszych jak i tych najbardziej wyspecjalizowanych biologicznie jest bardzo wysoka. Woda stanowi średnio 60% masy dorosłego człowieka (około 75% masy noworodka). Prawie wszystkie procesy fizjologiczne zachodzące w żywych organizmach przebiegają w wodnych roztworach substancji organicznych i nieorganicznych. Uwidacznia to jak ważna jest dostępność do wody, która nadaje się do picia. W przyrodzie w stanie ciekłym woda występuje w postaci wody powierzchniowej i podziemnej. Taki podział jest również ujęty w ustawie prawnej z 2001 roku (Prawo Wodne, Dz. U. 01.115.1229) w art. 5. Według tej ustawy wody powierzchniowe dzielą się dodatkowo na: wody płynące czyli naturalne cieki, kanały i źródła, w których cieki biorą początek oraz wody stojące znajdujące się w jeziorach i innych naturalnych zbiornikach wodnych niezwiązanych z ciekami wodnymi.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA Wody powierzchniowe
Fot. Plaża w Gdyni

Jak wiemy, największe ilości wód znajdują się w morzach i oceanach (około 97% wszystkich zasobów wody świata). Jednak chemizm tych wód, wysokie stężenie chlorku sodu (NaCl), wyklucza je z grupy wód zdatnych bezpośredniego spożycia, a uzdatnianie tych wód jest bardzo kosztowne i skomplikowane technicznie. Paradoksem jest to, że to właśnie w wodach praoceanu około 3500 miliona lat temu prawdopodobnie powstało pierwsze życie, a chlorek sody, odgrywa kluczową rolę w wielu procesach fizjologicznych od gospodarki wodą przez utrzymywanie stałego ciśnienia krwi po działanie układu nerwowego. Niezbadane głębie oceaniczne do tej pory kryją setki nieznanych gatunków zwierząt i roślin. Niepoznana jest również część ekosystemów w znacznie płytszych wodach mórz. Morza leżące na ryfie kontynentalnym są mniejszymi fragmentami większych oceanów lub stanowią duże wśród lądowe, słone zbiorniki wodne połączone z oceanami przez większe lub mniejsze cieśniny. Do tych ostatnich należy również Bałtyk. To stosunkowo młode morze (powstało około 12 tys. lat temu w erze kenozoicznej) połączone z oceanem atlantyckim poprzez cieśniny duńskie jest też jednym z najbardziej niezwykłych mórz świata. Wpływa na to niewielkie zasolenie (średnie zasolenie wód Bałtyku wynosi 7,5% o ) i mała głębokość średnia (52,3 m). Odzwierciedla się to bardzo słabej odporność na zanieczyszczenie wód Bałtyku. Charakterystyczną częścią dla polskiego wybrzeża południowego Bałtyku jest Zatoka Gdańska oraz jej wewnętrzny akwen Zatoki Puckiej. Na niskie zasolenie Bałtyku, oprócz wąskiego połączenia z oceanem, wpływa również duża ilość uchodzących do niego słodkich wód z głębi lądu. W Polsce wyróżniamy trzy duże dorzecza: dorzecze Wisły, Odry i rzek Przymorza. Powstanie rzek i cieków wodnych ma różne podłoże. W Polsce jest one związane głównie z opadami atmosferycznymi i roztopami wiosennymi. Źródła dające początek ciekom wodnym są przeważnie wypływem wód podziemnych z warstw wodonośnych. Często niewielkie cieki wodne drenując wody gruntowe powiększają się tworząc większe potoki, które łącząc się ze sobą zwiększają swoje rozmiary tworząc rzeki. Część strumieni wypływa z wypełniających zagłębienia terenu jezior. Największe skupienie jezior w Polsce znajdują się na Pomorzu. Ich geneza związana jest przede wszystkim z działalnością lądolodu i wód roztopowych.

wody_powierzchniowe2
Fot. Jezioro

Nie ulega wątpliwości, że woda z rzek, potoków i jezior jest najlepiej dostępna. Człowieka od wieków cenił łatwy dostęp do wody zakładając swoje osady w pobliżu zbiorników i cieków wody słodkiej. Woda nie tylko gasiła pragnienie, ale i dostarczała pożywienia, nawadniała uprawy, dawała energię do poruszania kół młyńskich. Przemysł, głownie spożywczy i energetyczny, wykorzystuje wodę niemal do wszystkich procesów technologicznych. Przez wieki wody powierzchnie były także odbiornikami nieczyszczonych ścieków, co doprowadziło do znacznego ich zanieczyszczenia. Wodami rzek i potoków zanieczyszczenia przenoszone są do zbiorników wodnych będących ich zlewiskiem (jeziora, morza). Doprowadza to w ostateczności do eutrofizacji wód. Obecnie zanieczyszczenie większości wód powierzchniowych jest tak znaczne, że nie nadają się do spożycia nawet po bardzo kosztownym uzdatnieniu. Doprowadza to coraz częściej do występowania niedoborów wody słodkiej. Zmiany klimatu i przewidywany globalny wzrost temperatury stwarza wizję niedoboru wody na terenach świata gdzie ludność do tej pory nie znała tego problemu, między innymi w Polsce. Wody powierzchniowe zajmują w Polsce 8313 km2, co stanowi około 2,7% powierzchni Kraju.