Rzeki, potoki, kanały

rzeki_potoki_kanaly1Zgodnie z art. 9 Prawa Wodnego (Dz. U. 01.115.1229) przez pojęcie naturalny ciek wodny rozumie się rzeki, strugi i strumienie oraz inne wody płynące w sposób ciągły lub okresowy, naturalnymi korytami. Rzeki, potoki i strumienie znajdujące się w obrębie KZG „Dolina Redy i Chylonki” należą do dorzecza Przymorza rozciągającego się wąskim pasem od ujścia Odry do Żuław Wiślanych. Według rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 2002 w sprawie przebiegu granic obszarów dorzeczy, przyporządkowania zbiorników wód podziemnych do właściwych obszarów dorzeczy, utworzenia regionalnych zarządów gospodarki wodnej oraz podziału obszarów dorzeczy na regiony wodne (Dz. U. 02. 232.1953) rzeki omawianego obszaru należą do regionu wody Dolnej Wisły.

Sieć rzeczna na terenie Związku jest dosyć skromna. Często niewielkie potoki tworzą się okresowo podczas większych opadów i zajmują niewielkie dolinki w strefie krawędziowej wysoczyzn Pojezierza i Pobrzeża Kaszubskiego. Część stałych większych lub mniejszych rzek i potoków (Reda, Kacza, Zagórska Struga, Potok Chyloński, Kolibianka, Swelinia, Kamienny Potok) wpływa bezpośrednio do Zatoki Gdańskiej, inne są dopływami większych cieków wodnych. Można tu wymienić trzy główne rzeki o największych dorzeczach, są to: Reda, Zagórska Struga i Kacza. Poniżej podane są największe cieki ze swoimi dopływami.

Zestawienie największych cieków wodnych na terenie Komunalnego Związku Gmin „Dolina Redy i Chylonki”.

Nazwa rzeki Długość [km] Powierzchnia [km2]
Dorzecze Redy
Reda 51 485
Bolszewianka 225,3
Gościcinka 109,9
Cedron 29,3
Dorzecze Zagórskiej Strugi
Zagórska Struga 30
Cisowianka 12 32,2
Rzeki bezpośrednio wpadające do morza
Kacza 14,8 53,8
Potok Chyloński 3,2 8,2
Potok Kolibkowski 2 2,5
Swelinia 3
Kamienny Potok 3 3,2

Dorzecze Redy

Reda

  • Wysokość położenia źródła – 49 m. n.p.m.
  • Długość – 51 km
  • Średni spadek – 0,98%o
    • odcinek górny – 2,37%o
    • odcinek środkowy – 0,9%o
    • odcinek dolny – 0,73%o
  • Średni przepływ(przy ujściu) – 5,5m3/s
  • Szerokość koryta (odcinek środ.) – 6-9m
  • Głębokość (odcinek środ.) – 1m
  • Powierzchnia zlewni – 485 km2
rzeki_potoki_kanaly2
Fot. Kanał rzeki Redy

Charakterystyka:
Reda jest zdecydowanie największą rzeką przepływającą przez cztery z siedmiu gmin Komunalnego Związku Gmin „Dolina Redy i Chylonki”. Wypływa ona ze stożka napływowego Łeby w okolicach Strzebielina. Część wód Łeby w tej okolicy infiltruje do Redy. Rzeka płynie dnem pradoliny, w której piaskach utworzył się Głównych Zbiorników Wód Podziemnych nr 110. Wody tego zbiornika są głównym źródłem zasilania rzeki, która w przeważającej długości swojego biegu ma charakter drenujący. Charakterystyczna dla Redy jest asymetria zlewni objawiająca się nierówną powierzchnią zlewni lewego i prawego brzegu rzeki. Zlewnia lewobrzeżna stanowi zaledwie ok. ¼ całej powierzchni zlewni (największy lewy dopływ to Słuszewska Struga). Charakterystyczne dla niej jest silne meandrowanie rzeki, głównie na odcinku od Wejherowa do Redy, oraz w dolnym jej biegu gdzie kierunek jej przepływu jest południkowy. Ciekawostką jest przekopany, w drugiej połowie ubiegłego stulecia kanał, na odcinku od jeziora Orle do cementowni w Wejherowie. Transportowano nim barkami kredę jeziorną służącą do produkcji cementu. Kanał ten, czynny od 1872 roku do lat sześćdziesiątych, obecnie stanowi część szlaku kajakowego biegnącego przez całą długość rzeki. Reda jest, na większości swojego odcinka rzeką drenującą, jedynie w okresie wysokich stanów wód podczas wiosennego topnienia śniegów zmienia swój charakter czasem infiltrując wody podziemne. Bardzo niskie stany wód zdarzają się niezmiernie rzadko podczas suchych miesięcy letnich. Ujście Redy znajduje w północnej części Pradoliny Kaszubskiej, poza granicami Komunalnego Związku Gmin w rezerwacie ” Beka ” . Kanałem ulgi dla Redy jest Kanał Łyski, który odchodzi od Redy przy jazie w mieście Reda .

Bolszewka

  • Wysokość położenia źródła – 136 m.n.p.m
  • Długość – brak danych
  • Średni przepływ z wielolecia (przy ujściu) – 1,75m3/s
  • Szerokość koryta (odcinek środ.) – brak danych
  • Głębokość (odcinek środ.) – brak danych
  • Pow. zlewni (z Gościecinką) – 225,3km2

Charakterystyka:
Bolszewianka jest prawym dopływem Redy. Uchodzą one do niej w okolicach Bolszewa. Największym jej dopływem jest Gościecinka. Bolszewka wypływa z jeziora położonego Miłoszewskiego w gminie Linia, w obrębie otuliny Kaszubskiego Parku Krajobrazowego na wysoczyźnie Pojezierza Kaszubskiego. Nieznacznie meandrując rzeka ta przepływa przez gminy: Linia, Luzino i Wejherowo .

Gościcinka

  • Wysokość położenia źródła – 191 m.n.p.m
  • Długość – brak danych
  • Średni przepływ z wielolecia (przy ujściu) – 0,99m3/s
  • Szerokość koryta (odcinek środ.) – brak danych
  • Głębokość (odcinek środ.) – brak danych
  • Powierzchnia Zlewni – 109,9km2

Charakterystyka:
Wypływa z Jeziora Wycztok, które okresowo ma połączenie z jeziorem Otalżyno w gminie Szemud. Na znacznej długości swojego biegu rzeka ta płynie malowniczymi dolinkami wyżłobionymi w wysoczyźnie Pojezierza Kaszubskiego. Gościecinka przepływa przez gminę Szemud i gminę Wejherowo , gdzie płynie w granicach otuliny Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego . Rzeka ta jest głównym dopływem Bolszewianki do której uchodzi w okolicach Gościecina.

W północnej części gminy Wejherowo przepływa także rzeka Piaśnica. Odwadnia ona Wysoczyznę Żarnowiecką, dorzeczem o powierzchni 325,4 km2. Rzeka ta ma długość 28,6km wypływając z małego jeziorka na wysokości 87 m n.p.m. Zasilana jest głównie przez wody podziemne, a średni roczny przepływ Piaśnicy wynosi 2 m3/s.

Cedron

  • Wysokość położenia źródła – ok. 150 m.n.p.m
  • Długość – brak danych
  • Średni spadek – 8%o
  • Średni przepływ z wielolecia (przy ujściu) – 0,23m3/s
  • Szerokość koryta (odcinek środ.) – ok. 1m
  • Powierzchnia zlewni – 29,3km2

Charakterystyka:
Cedron jest kolejnym dużym, prawym dopływem Redy uchodzącym do niej w Wejherowie . Bierze swój początek z jeziora Wyspowo położonego na Pojezierzu Kaszubskim, w obrębie enklawy bezleśnej Nowego Dworu Wejherowskiego. Ciek ten dawniej zwany rzeką Białą nazwany został Cedronem na cześć niewielkiego, okresowo pojawiającego się strumienia płynącego doliną o tej samej nazwie położonej między wzgórzem świątynnym w Jerozolimie a Górą Oliwną (często wymienianego w Biblii). Według legend nazwę Cedron nadał tej rzece założyciel miasta Wejherowo Jakub Wejher podczas tworzenia kalwarii Wejherowskiej, przez którą ta rzeka przepływa. Największymi dopływami Cedronu są: Stróżka, Grzebnica i Potok Srebrna. Potok ten przez znaczną część swojego biegu płynie głęboko wcinającą się, malowniczą doliną na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego . Ze względu na znaczny spadek Cedronu ma ona charakter typowego potoku górskiego o wartkim nurcie. W latach bardziej suchych potok ten ma charakter cieku okresowego.

Dorzecze Zagórskiej Strugi

Zagórska Struga

<br/>(dane z przed 1992 r.)

  • Wysokość położenia źródła – 154 m.n.p.m
  • Długość – 30 km
  • Średni spadek – 5,66%o
    • -maksymalniee – 20%o
  • Średni przepływ(przy ujściu) – 1,3m3/s
  • Powierzchnia zlewni – brak danych
rzeki_potoki_kanaly3 Rzeki, potoki, kanały
Fot. Potok Cisowski

Charakterystyka:
Zagórska Struga wypływa z jeziora Marchowo w gminie Szemud. Górna i środkowa część nurtu rzeki biegnie na wysoczyźnie, w dnie malowniczej często podmokłej doliny otoczonej lasami Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego . Wyjątkowo malowniczy jest fragment doliny w granicach miasta Rumi zwany Szmeltą. Dolny odcinek przebiega przez dno pradoliny Kaszubskiej. Rzeka ta wytwarza rozległy stożek napływowy w dnie pradoliny na którym powstało miasto Rumia . W roku 1992 zmieniono bieg Zagórskiej Strugi kierując jej wody do Kanału Leniwego i Łyski. Jej pierwotnym korytem, uchodzącym w pobliżu miejscowości Mechelinki, zostają odprowadzane wody z oczyszczalni ścieków w Dębogórzu. Przepływa ona przez tereny leżące w granicach administracyjnych Rumi i Kosakowa .

Potok Cisowski (Cisówka, Struga Cisowska)

  • Wysokość położenia źródła – 105 m.n.p.m
  • Długość – 12 km
  • Powierzchnia zlewni – 32,2km2

Charakterystyka:
Źródliska Cisówki znajdują się w zalesionym obszarze Trójmiejski Park Krajobrazowy niedaleko rezerwatu przyrody ” Cisowa ” przez, który przepływa . W górnym biegu składa się z trzech odrębnych cieków: Cisowski, Marszewskiej Strugi i Demptowskiego Potoku. Dopiero w granicach administracyjnych Gdyni w obrębie ujścia doliny Demptowskiej łączą się w jeden ciek. W dolinie potoku można zaobserwować rzadkie zjawisko hydrologiczne. W połowie tej doliny wody Cisówki zanikają i koryto sprawia wrażenie wyschniętego. Po przejściu w dół biegu 500 m woda ponownie się w nim pojawia. Ma to wytłumaczenie w budowie geologicznej podłoża. Dawniej potok ten był naturalnym dopływem Zagórskiej Strugi, obecnie został włączony do systemu melioracyjnego, a wskutek zmiany biegu Zagórskiej Strugi dopływa poprzez Kanał Leniwy do jej starego koryta wykorzystywanego obecnie do odprowadzenia oczyszczonych ścieków z oczyszczalni w Dębogórzu.

Dorzecze Kaczej

Kacza

  • Wysokość położenia źródła – 157 m.n.p.m
    rzeki_potoki_kanaly4 Rzeki, potoki, kanały
    Fot. Rzeka Kacza
  • Długość – 14,8km
  • Średni spadek – 10,6%o
  • Szerokość koryta (odcinek środ.) – ok. 1m
  • Głębokość (odcinek środ.) – 0,5m
  • Powierzchnia zlewni – 53,8km2

Charakterystyka:
Kacza jest największym potokiem przepływającym przez Gdynię . W górnym odcinku jej biegu rzeka płynie powoli i leniwie, dopiero na odcinku środkowym, gdzie spadki są znaczne, przybiera charakter potoku górskiego. Wypływając z terenów Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego Kacza przepływa przez jeden z gdyńskich rezerwatów przyrody – ” Kacze Łęgi ” w miejscu tym dochodzi do niej największy dopływ Źródło Marii. Zasila on Kaczą na tyle, że w przeszłości była wykorzystywana do poruszania turbin młynów. Największe wartości przepływu notowane są z początkiem wiosny. Ten pozornie spokojny potok miał w swojej historii kilka niewiarygodnie dużych wezbrań. W okresie międzywojennym aż trzykrotnie zanotowano takie wezbrania, z których największe pojawiło się 16 i 17 maja 1937 roku. Według opracowania Wagnera z 1937 roku „O skutkach katastrofalnego opadu pod Gdynią w dniach 16 i 17 maja 1937 r.” wezbrane wody Kaczej spowodowały zniszczenie sześciu mostów i trzech młynów. Rozmytych zostało również pół kilometra dróg, a na pobliskich polach i ogrodach osadziła się warstwa piasku i mułu dochodząca do 2 metrów miąższości. Przeprowadzone wówczas pomiary wykazały, że przepływ mierzony w Orłowie wynosił aż 111 m3/s, przy średnim rocznym przepływie wynoszącym około 10,6%o. Ostatnie takie zdarzenie miało miejsce w 1957 roku. Niski stan wody w korycie Kaczej występuje zazwyczaj w pełni lata.

Na terenach leśnych rzeka swobodnie meandruje, dopiero po wpłynięciu w obszar dzielnicy gdyńskiej Mały Kack jej koryto jest uregulowane. Na tym odcinku potok przepływa przez rozległą Dolinę Kaczej, w której znajduje się również jedno z gdyńskich ujęć wody – „Sieradzka”. W dalszym biegu rzeka przecina Obniżenie Redłowskiej i przepływając przez willową dzielnicę Orłowo uchodzi do Zatoki Gdańskiej. Dzięki skanalizowaniu w ostatnich latach dzielnic Orłowo i Mały Kack stan wody w Kaczej nieznacznie się poprawił. Miało to bezpośredni wpływ na czystość wód przybrzeżnych Zatoki Puckiej.

Potok Źródła Marii

Charakterystyka: Jest największym dopływem Kaczej. Wypływa z terenów źródliskowych o tej samie nazwie – Źródło Marii, w dzielnicy Gdyni Wielki Kack. Ten niedługi ciek w ostatnich latach, przy większych opadach, ma bardzo wartki nurt i duże wartości przepływu.. Ma to destrukcyjny wpływ na koryto rzeki, w szczególności w miejscu jej dopływu do Kaczej, gdzie położony jest rezerwat przyrody ” Kacze Łęgi „. Spowodowane jest to częściowym zabudowaniem w kolektor środkowego biegu rzeki. W obrębie rozbudowujących się dzielnic gdyńskich Karwiny i Wielki Kack potok jest również odbiornikiem wód deszczowych. W celu spowolnienia nurtu tej rzeki, budowany jest zbiornik retencyjny w okolicach rezerwatu.

Niewielkie potoki uchodzące bezpośrednio do Zatoki

Potok Chyloński (Chylonka)

  • Długość – 3,2km
  • Średni przepływ – brak danych
  • Powierzchnia zlewni – 8,2km2

Charakterystyka:
Wypływa z leśnych terenów Trójmiejski Park Krajobrazowy źródliskowych w dzielnicy Gdyni Chylonia. W górnym biegu spadek przekracza kilka promili dzięki temu nurt jest dość wartki, szczególnie po większych opadach. Przepływ wody sięga kilkudziesięciu litrów na sekundę. Na wysoczyźnie Chylonka płynie w nieuregulowanym korycie na dnie głębokiej dolinki erozyjnej. Dawniej wody potoku Chylońskiego wykorzystywane były dla potrzeb młyna w okolicach kościoła przy ul. Chylońskiej. W dolnym odcinku potok jest uregulowany i włączony w system rowów melioracyjnych i uchodzi do kanałów portowych.

Południowo wschodni odcinek Meandru Kaszubskiego odwadniany jest jeszcze przez niewielki ciek zwany Potokiem Obłżańskim, uchodzący do kanałów Portowych. Charakteryzuje się niewielkim spadkiem i bardzo małym przepływem.

Potok Kolibkowski (Kolibianka)

  • Długość – 2 km
  • Średni przepływ – 0,03 m3/s
  • Powierzchnia zlewni – 2,5 km2

Charakterystyka:
Wypływa u podnóża wysoczyzny, w południowej części Gdyni . Przepływa on przez park miejski w Gdyni Kolibkach gdzie jego koryto położone jest w malowniczym głębokim wąwozie uchodzącym na plaży niedaleko mola w Orłowie.

Potok Swelinia

  • Długość – 3 km
  • Średni przepływ – 10 do 20 l/s
  • Powierzchnia zlewni – brak danych

Charakterystyka:
Potok ten, zwany potokiem granicznym, płynie na granicy Sopotu i Gdyni . Wypływa z dolin rozcinających strefę krawędziową wysoczyzny Pojezierza Kaszubskiego, z których dopływają do niej niewielkie cieki. W jej górnym biegu planowane jest utworzenie rezerwatu przyrody ” Łęg nad Swelinią „.

Kamienny Potok

  • Długość – ok. 3 km
  • Średni przepływ – 0,08 m3/s
  • Powierzchnia zlewni – 3,2 km2

Charakterystyka:
Jest największym z niewielkich potoków płynących w granicach administracyjnych Sopotu (ich łączna długość wynosi 23 km), z których większość jest włączona do systemu kanalizacji deszczowej. Podobnie jak pozostałe wypływa z strefy krawędziowej Pojezierza Kaszubskiego.

W południowej części Sopotu płynie częściowo odkrytym korytem Potok Karlikowski o dłudości około 2,5 km. Wypływa on w pobliżu ogródków działkowych w dzielnicy Świermichowo, a uchodzi przy przystani rybackiej w Karlikowie. Można również wspomnieć o dwóch króciutkich potokach wypływających z okolic Górnego Sopotu. Obydwa cieki (potok Grodowy i potok Babidolski) w swym dolnym biegu są potokami odkrytymi a ich długość nie przekracza 2 km.

Sieć rowów i kanałów melioracyjnych

Ważnym elementem hydrograficznym, który jest charakterystyczną cechą krajobrazu Pradoliny Redy – Łeby jest sieć kanałów i rowów melioracyjnych. Ich skomplikowany system łączący się w całe zespoły świadczy o wytrwałej pracy mieszkańców, którzy od pokoleń starali się ujarzmić nieprzychylne im podmokłe i bagniste tereny oraz nawodnić te, w których niedobór wody zaburza wegetację roślin. Największy zespół kanałów i rowów melioracyjnych na terenie Komunalnego Związki Gmin „Dolina Redy i Chylonki” znajduje się w północnej części Pradoliny Kaszubskiej. Obszar ten zwany jest „Moście Błota” i łącznie zajmuje powierzchnię 5620 ha. Na początku lat osiemdziesiątych łączna długość wszystkich rowów bocznych wynosiła 362,8 km, kanałów głównych 237,6 km, a przepływających przez ten obszar cieków naturalnych 10,4 km. Wynika z tego, że na obszarze o powierzchni 5620 ha położonych jest łącznie aż 610,8 km rowów, kanałów i cieków naturalnych. Pomimo tego, że obecnie część kanałów została zlikwidowana lub wypłyciła się na skutek zarastania roślinnością. Tak duża ilość wód powierzchniowych w tym regionie jest nie bez znaczenia dla lokalnego klimatu. Wpływa ona przede wszystkim na wilgotność powietrza.

Wyróżniamy trzy główne kanały odprowadzające wodę z Mościch Błot:

  1. Kanał Konitop (Konitop Leniwy). Dawniej powierzchnia jego zlewni obejmowała 57,5 km2. Odwadniał on wówczas część Pradoliny Kaszubskiej przy południowym zboczu Kępy Oksywskiej. Obecnie w okolicy Dębogórza kanał ten odbiera wody Potoku Cisowskiego jak również wody Zagórskiej Strugi (skierowane do niego w 1992 roku), która na odcinku około 1 km, w okolicach Kazimierza, płynie jego korytem dochodząc do Kanału Łyski.
  2. Kanał Łyski jest kanałem ulgi dla rzeki Redy, przejmując część jej wód w okolicach miasta Redy . Powierzchnia jego zlewni wynosi około 23,5 km2. Przejmuje on wody Kanału Leniwego i Zagórskiej Strugi, której naturalne koryto zostało wykorzystane jako kanał ściekowy. Przepływając przez Moście Błota stanowi granicę administracyjną gminy Kosakowo oraz rezerwatu przyrody ” Beka „.
  3. Kanał Mrzezinski jest trzecim większym sztucznym ciekiem wodnym odwadniającym północną część Pradoliny Kaszubskiej. Przepływając przez rezerwat ” Beka ” uchodzi do Zatoki Puckiej.

Niestety część rzek i potoków niesie w swoich wodach duże ilości zanieczyszczeń. Nie jest to bez znaczenia dla wód podziemnych, a szczególnie w przypadku rzek przepływających przez powierzchnię Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Pradoliny Redy-Łeby. Wpływa to także znacząco na stan czystości wód Zatoki Gdańskiej. W celu kontrolowania jakości płynących wód powierzchniowych utworzone są sieci monitoringu wód powierzchniowych.

Źródła:

  • red. Korzeniewski K., Zatoka Pucka”, UG, Gdańsk, 1993
  • Augustowska M., Pilczewski B., Witomiński M., „Rzeki Przymorza”, UG, Gdynia, 1994
  • red. Piekarek-Jankowska H., Dutkowski M., „Zespół Miejski Gdyni”,Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk, 1998
  • Wróbel B., „Studium Hydrogeologiczne Pradoliny Redy w rejonie Wejherowa”,IBW PAN, Gdańsk, 1993
  • „Podział Hydrograficzny Polski”, IMGW, Warszawa, 1980 (cz.II/, 1983/cz. I)
  • „Raport o stanie środowiska naturalnego powiatu wejherowskiego – stan na 2001″Starostwo Powiatowe w Wejherowie, 2002
  • Wagner H., „O skutkach katastrofalnego opadu pod Gdynią w dniach 16 i 17 maja 1937 r.”,[w] „Przegląd Budowlany”, IX, 2, s. 515-518
  • „Raport o stanie środowiska naturalnego w Sopocie” , UM, Sopot, 2002
  • Szukalski J., „Środowisko Geograficzne Trójmiasta” , UG, Gdański, 1971
  • Ustawa z dnia 18 lipca 2001r., Prawo Wodne, (Dz. U. 01.115.1229)