Nadmorski Park Krajobrazowy

Adres siedziby:
ul. Merkleina 1
84-120 Władysławowo
tel. (0-58)674-06-85
e-mail: znpk@wp.pl
http://www.nadmorski-pk.kaszuby.pl

Od wielu lat obserwuje się migrację ludzi na obszary położone wzdłuż brzegów morskich. Tereny te są przeważnie bardziej atrakcyjne pod względem krajobrazowym i klimatycznym od regionów w głębi kraju. Doskonałe warunki do odpoczynku i uprawiania różnych sportów wodnych sprzyjają rozwojowi turystyki i rekreacji. Jednak zjawiska te tworzą ogromne zagrożenie dla bardzo delikatnych ekosystemów środowiska nadmorskiego. W celu zachowania naturalnych środowisk z liczącej 524 km długości linii brzegowej polskiego wybrzeża około 360 km podlega różnym formom ochrony. Jest to prawie 72% długości wybrzeża otwartego morza.

Wzdłuż brzegu powołanych jest sześć Obszarów Chronionego Krajobrazu:

• Pas pobrzeża na wschód od Ustki
• Pas pobrzeża na zachód od Ustki
• Koszaliński pas nadmorski
• Nadmorski
• Wyspy Sobieszewskiej
• Żuław Gdańskich

Znajdują się tu również: jeden wielkopowierzchniowy rezerwat przyrody „Mierzeja Sarbska”, dwa parki narodowe: Woliński Park Narodowy (o powierzchni 10 937 ha) i Słowiński Park Narodowy (18 619 ha) oraz dwa parki krajobrazowe (Nadmorski i Mierzei Wiślanej). Wraz z wejściem w życie ustawy „o ochronie przyrody” z 16 października 1991 roku, w pasie przybrzeżnym zaczęły powstawać nowe formy ochrony cennych przyrodniczo fragmentów wybrzeża (użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, stanowiska dokumentacyjne przyrody nieożywionej).

Nadmorski Park Krajobrazowy został utworzony 5 stycznia 1978 roku Uchwałą Wojewódzkiej Rady Narodowej w Gdańsku (nr IX/49/78 WRN w Gdańsku z 5 stycznia 1978 r.) jako czwarty park krajobrazowy w Polsce. Pierwotnie zajmował on obszar Półwyspu Helskiego, pas lądu od nasady półwyspu do ujścia rzeki Piaśnicy w okolicach Dębek oraz wąski pas zachodniego brzegu Zatoki Puckiej od nasady półwyspu do miejscowości Mechelinki wraz z akwenem tzw. Małej (Wewnętrznej) Zatoki Puckiej. W 1994 roku obszar parku został powiększony o część terenów Równin Błot Przymorskich i wybrzeża mierzejowego od ujścia Piaśnicy aż po wieś Białogóra. Zmiany te wprowadziło Rozporządzenie Wojewody Gdańskiego w sprawie „wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu, określenia granic parków krajobrazowych…” (Dz. Urz. Woj. Gdańskiego Nr 27) z 1994 roku. W dzisiejszym kształcie NPK zajmuje łącznie 18 804 ha powierzchni, z czego 7 452 ha stanowi ląd. Obszar otuliny parku zajmuje 17 540 ha.

Park ten charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem krajobrazu. Znaleźć w nim można płaskie bagniste części ujściowych fragmentów pradolin: Kaszubskiej i Płutnicy, klifowe brzegi kępy Puckiej i Swarzewskiej, niziny nadmorskie na zachód od Władysławowa oraz wyjątkowy na morzu Bałtyckim, liczący 34 km Półwysep Helski. Według podziału Kondrackiego Nadmorski Park Krajobrazowy położony jest na terenach trzech odmiennych jednostek fizykogeograficznych o randze mezoregionów. Są to: Wybrzeże Słowińskie (jego wschodnia część) zwane Mierzeją Kaszubską, Pobrzeże Kaszubskie i Mierzeja Helska.

Szata roślinna NPK cechuje się dużym zróżnicowaniem. Według różnych źródeł, flora naczyniowa liczy około 700 gatunków roślin kwiatowych i paprotników. Stanowi to prawie połowę flory naczyniowej Pomorza Gdańskiego. Stwierdzono tu, aż 78 gatunków roślin zamieszczonych na listach szczególnie zagrożonych w Polsce i na Pomorzu. Wyjątkowo liczna jest grupa roślin charakterystyczna dla łąk halofilnych, torfowisk oraz gatunki o atlantyckim typie zasięgu. Do szczególnie cennych należą m.in.: babka nadmorska, jarnik solankowy, woskownica europejska, malina moroszka, bażyna czarna, kosaciec syberyjski, mikołajek nadmorski czy mieczyk dachówkowaty. Lasy zajmują około 47% powierzchni lądowej NKP. Pełnią one funkcję ochrony gleby, umacniając wydmy oraz klify przed bezpośrednim działaniem wód morskich. Są to głównie: bory suche, bory świeże i niewielkie płaty lasu bukowego porastającego okolice Przylądka Rozewie.

O tak specyficznej szacie roślinnej, znacznie różniącej się od tej w głębi lądu, decyduje przede wszystkim oddziaływanie klimatu morskiego, a także procesy związane z bezpośrednim oddziaływaniem morza: procesy eoliczne, abrazja, akumulacja, przenikanie wód słonych w głąb lądu. Należy tu również wspomnieć o wyjątkowo bogatej różnorodności flory zatokowych wód morskich.

Fauna to przede wszystkim ogromne zróżnicowanie gatunkowe ptaków. Nadmorski Park Krajobrazowy stanowi znaczący w skali Europy zimowisko ptaków wodnych i wodno-błotnych (głównie obszar Zatoki Puckiej). Jest jednym z ważniejszych w Europie miejscem przystankowym na trasach migracji ptaków, szczególnie w okresie wędrówki wiosennej. Z gatunków zimujących i zatrzymujących się w czasie wędrówki to m.in.: nur rdzawoszyi Gavia stellata, uhla Melanitta fusca, gągoł Bucephala clangula, alka Alca torda, biegus mały Calidris temmincki, kulik wielki Numenius arquata, batalion Philomachus pugnax, łabędź krzykliwy Cygnus cygnus. Ze szczególnie cennych ptaków lęgowych występujących na tym terenie wymienić można: biegusa zmiennego Calidria alpina, ostrygojada Haematopus ostralegus, pliszkę cytrynową Motacilla citreola, szlachara Mergus serrator, sowę błotną Asio flammeus (w okolicach Błot Bielawskich).

Jedyny i niepowtarzalny charakter Zatoki Puckiej stwarza możliwość występowania jedynych ssaków polskiego wybrzeża Bałtyku, czyli morświna Phocaena phocaena oraz foki szarej Halichoerus Szlachar (Mergus serrator) – dorosły samiec w szacie gotowej. (z „Ptaki Bałtyku” , Meissner W., Cofta T.)grypus. Od początków osiedlania się ludzi w regionie Zatoki, ssaki te były podstawowym składnikiem diety ówczesnych mieszkańców. Jeszcze przed pierwszą wojną zwierzęta te rozmnażały się na śródzatokowej mieliźnie Ryfu Mew, często także wypoczywały na Cyplu Rewskim. Masowe polowania doprowadziły jednak do wytrzebienia tych łagodnych ssaków. W latach 1947-1958 w Zatoce Gdańskiej zanotowano zaledwie 20 sztuk foki szarej (Halichoerus grypus). Od kilku lat prowadzi się badania tych ssaków w Stacji Morskiej Uniwersytetu Gdańskiego na Helu, gdzie znajduje się jedyne w Polsce fokarium.

Drugi z ssaków naszego morza – morświn Phocaena phocaena, jest jednym z najbardziej zagrożonych gatunków waleni. Są to zwierzęta bardzo słabo poznane i dopiero od kilku lat prowadzone są regularne badania na temat jego występowania. Badania prowadzone przez Stację Morską UG wykazały, że wody Zatoki Puckiej są miejscem żerowania młodych osobników, nie stwierdzono jednak żeby zwierzęta te rozmnażały się w wodach południowego Bałtyku. W ostatnich latach notowany jest powolny wzrost liczebności Phocaena phocaena. Ma to swoje podłoże w poprawiającej się jakości wód Zatoki oraz w zwiększonej świadomości ekologicznej rybaków.

Oprócz ssaków, środowisko Zatoki Puckiej charakteryzuje się bogactwem ichtiofauny liczącej około 59 gatunków ryb. Małe zasolenie wody stwarza warunki do życia ryb o różnych preferencjach hydrologicznych: estuariowe, słodkowodne, morskie i wędrowne. Z ryb chronionych występujących w Zatoce można wymienić: iglicznie Syngnathus typhle, babkę małą Pomatoschistus minutus, babkę piaskową Pomatoschistus microps.

Charakterystyczny kształt i położenie Parku stwarza specyficzny korytarz ekologiczny, wykorzystywany przede wszystkim przez ptaki. Wody Zatoki oraz podmokłe tereny bagien przymorskich są przystankiem w ich sezonowych migracjach.

Równie bogate jaki środowisko przyrodnicze jest środowisko kulturowe i historyczne. Pierwsze osadnictwo nad wybrzeżem Bałtyku pojawiło się około 9 tys. lat p.n.e. czyli znacznie później niż na innych obszarach Polski. Początki osadnictwa na obszarze należącym obecnie do NPK sięgają 2,5 tysiąca lat p.n.e. i stwierdzone zostały niedaleko wsi Rzucewo. Odkryte tam zostały ślady osady pradziejowej łowców fok (tzw. „kultury rzucewskiej”). Na Półwyspie Helskim najstarsze ślady osadnictwa pochodzą 400 r. p.n.e. Pierwsza wzmianka o miejscowości z terenu dzisiejszego Parku dotyczy Helu i pochodzi z 1198 roku. Kolejne dotyczą Pucka. Obydwa miasta ze względu na swoją historie i architekturę traktowane są jako obszary o dużych wartościach kulturowych o znaczeniu ponadlokalnym. Unikatowy charakter ma też wieś Karwieńskie Błota z jedynym, w północnej Polsce, specyficznym rzędowym układem przestrzennym, wykształconym w XVII wieku. Dodatkową wartością wsi jest regularny układ systemu melioracji oraz holenderski typ zabudowy osady. Jedną z ciekawszych wsi położonych nad Zatoką Pucka jest Rewa. Miejscowość tą której początki sięgają XVI wieku, rozsławili sami jej mieszkańcy. Już w XVIII dali się oni poznać jako najlepsi w regionie przewoźnicy morscy, pływający na trasach między Gdańskiem, Helem i Puckiem. Rewa słynie też ze swojego malowniczego położenia u nasady Cypla Rewskiego (Szpërku) – wąskiego, piaszczystego półwyspu wychodzącego w głąb Zatoki. Cenne kulturowo jest też wiele innych wsi i miejscowości w granicach Parku m. in.: Karwia, Rozewie, Jastarnia, Kuźnica, Swarzewo, Rucewo, Osłonino.

Dzięki swojemu położeniu miejsca te są też doskonałymi miejscowościami turystycznymi. W sezonie letnim na terenie NPK przebywa około 100 tys. osób jednocześnie, a gęstość zaludnienia wzrasta z około 280 osób/km2 do ponad 1100 osób/km2. Tak duże zagęszczenie ludności stwarza ogromne zagrożenie dla naturalnego środowiska wybrzeża, objawiające się zaśmiecaniem i zadeptywaniem plaż oraz dewastacją wydm.

Nadmorski Park Krajobrazowy zajmuje obszar należący do Powiatu Puckiego. W granicach Komunalnego Związku Gmin „Dolina Redy i Chylonki” znajduje się niewielki jego fragment będący częścią gminy Kosakowo. Fragment ten stanowi najbardziej na południe wysunięty teren Parku, od miejscowości Mechelinki do północnej granicy gminy Kosakowo. Na tym obszarze znajduje się rezerwat przyrody „Mechelińskie Łąki” z bogatą kolonią mikołajka nadmorskiego i wielu innych roślin halofilnych.

Źródła:

• Jankowska Z., 2000, Ochrona przyrody w województwie pomorskim – informator Regionalne centrum Edukacji Ekologicznej, Gdańsk.
• Kostarczyk A., Przewoźniak M., (red.), 2002, Diagnoza stanu i koncepcja ochrony środowiska przyrodniczo-kulturowego w województwie pomorskim, Materiały do Monografii Przyrodniczej Regionu Gdańskiego, t. VIII, Gdańsk.
• Gerstmannowa E. (red.) 2000, Nadmorski Park Krajobrazowy, Materiały do Monografii Przyrodniczej Regionu Gdańskiego, t. III. Gdańsk
• Kondracki J., 1978, Geografia fizyczna Polski, PWN, Warszawa.
• Matuszkiewicz W., 2002, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Ploski, PWN, Warszawa.
• Ustawa o ochronie przyrody z 16 października 1991 (Dz. U. nr 114, poz. 492)
• Uchwała Wojewódzkiej Rady Narodowej nr IX/49 z 5 stycznia 1978 r.

---

Komunalny Związek Gmin „Dolina Redy i Chylonki” dziękuje Urzędowi Wojewódzkiemu w Gdańsku za udostępnienie materiałów źródłowych wykorzystanych w powyższym tekście.