Użytki ekologiczne są doskonałą formą ochrony wartościowych obszarów i obiektów przyrody o dużym znaczeniu dla zachowania bioróżnorodności, na szczeblu gminnym i powiatowym. Pierwszy raz pojęcie użytku ekologicznego wprowadziła do nomenklatury polskiej ustawa „o ochronie przyrody” z października 1991 r. Zgodnie z art. 42, ustawy „o ochronie przyrody” z 16 kwietnia 2004 roku (Dz.U. Nr 92, poz. 880):
„Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania”.
Często są to niepozornie wyglądające nieużytki łąkowe, małe bagienka lub stawy, które tworzą niewielkie „wysepki” pozwalające na spokojny rozwój i egzystencję licznych, przeważnie rzadkich roślin i zwierząt. Użytki ekologiczne stanowią dobre miejsce do prowadzenia badań i obserwacji przyrodniczych. Są także doskonałym terenem dla prowadzenia edukacji ekologicznej. Można tu obserwować liczne gatunki ptaków, prowadzić nieskomplikowane dzienniki liczebności oraz różnorodności gadów, płazów lub owadów.
Według art. 44 ustawy z 2004 roku za ustanowienie użytku ekologicznego, podobnie jak pomnika przyrody lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego, odpowiedzialny jest wojewoda uchwalając stosowne rozporządzenie lub też rada gminy, wydająca odpowiednią uchwałę. W stosunku do użytków ekologicznych stosowane są liczne zakazy (art. 45 w.w. ustawy). Są one podobne jak i stosunku do pomnika przyrody.
W obydwu przypadkach zakazuje się:
- niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obiektu lub obszaru;
- wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym lub przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych;
- uszkadzania i zanieczyszczania gleby;
- dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej;
- likwidowania, zasypywania i przekształcania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych;
- wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych;
- zmiany sposobu użytkowania ziemi;
- wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu;
- umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką;
- zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów na obszarach użytków ekologicznych, utworzonych w celu ochrony stanowisk, siedlisk lub ostoi roślin i grzybów chronionych;
- umieszczania tablic reklamowych.
Zakazów tych nie stosuje się gdy prace wykonywane są dla potrzeb badań naukowych, w celach obronności kraju, likwidacji niespodziewanych zagrożeń ludności. Ponadto nie obowiązują one celach realizacji inwestycji społecznych po uzgodnieniu z odpowiednim organem powołującym daną formę ochrony przyrody (art. 42 pkt.2).
Wg Centralnego Rejestru Form Ochrony Przyrody na terenie województwa pomorskiego utworzonych jest 796 użytków ekologicznych (stan na dzień 22.07.2021 r.). W granicach Komunalnego Związku Gmin „Dolina Redy i Chylonki” znajduje się ich dwadzieścia dziewięć. Obejmują m.in.: torfowiska, łąki, zbiorowiska wodno-szuwarowe, zbiorowisko łąkowo-torfowe, jeziora, oczko wodne i krajobraz z ekosystemami rozcięcia erozyjnego.
Najwięcej użytków ekologicznych znajdziemy w gminie Wejherowo, jest ich dwanaście. Siedem użytków położonych jest w granicach administracyjnych Gdyni, cztery w Sopocie, trzy w gminie Szemud, po jednym na Wejherowie, na granicy Gdyni i Sopotu oraz na granicy Redy i Wejherowa. Są to:
- Leśne Bagno (Gdynia)
- Bazyliowa Łąka (Gdynia)
- Długa Łąka (Gdynia)
- Staw na Dąbrowie (Gdynia)
- Turzycowe Błoto (Gdynia)
- Torfowy Moczar (Gdynia)
- Jezioro Kackie (Gdynia)
- Jar Swelini (Gdynia, Sopot)
- Wąwozy Grodowe (Sopot)
- Kokoryczowe Zbocze (Sopot)
- Cisowe Zbocze (Sopot)
- Konwaliowe Wzgórze (Sopot)
- Nanicka Łąka (Wejherowo,Reda)
- Nanicki Szuwar (Wejherowo)
- Migowa Łąka (gm. Wejherowo)
- Żabno (gm. Wejherowo)
- Miętowe Bagienko (gm. Wejherowo)
- Wyspowska Łąka (gm. Wejherowo)
- Szuwary Jeziora Wyspowskiego (gm. Wejherowo)
- Nowiński Moczar (gm. Wejherowo)
- Borowe Oczko (gm. Wejherowo)
- Sopieszyńska Młaka (gm. Wejherowo)
- Łąka nad Zagórską Strugą (gm. Wejherowo)
- Migowe Wzgórza (gm. Wejherowo)
- Kępiński Moczar (gm. Wejherowo)
- Pryśniewska Łąka (gm. Wejherowo)
- Śmieszka w Bojanie (gm. Szemud)
- Okuniewskie Łąki (gm. Szemud)
- Okoniewko (gm. Szemud)
Źródło: Ustawa o ochronie przyrody z 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U. nr 92, poz. 880)