Życie na naszej planecie słusznie kojarzone jest z wodą. Według większości naukowych teorii to właśnie w wodzie, a dokładniej w gorących źródłach bogatych w związki chemiczne, powstały pierwotne formy życia. Przez wiele milionów lat w środowisku wodnym żywe organizmy rozwiały się i nabierało bardziej złożonych form, od jednokomórkowych samożywnych sinic, plechowców, przez zespoły komórek cudzożywnych, jamochłonów, do roślin i prymitywnych zwierząt. Zwierzęta te, będące już organizmami złożonymi, stopniowo zasiedlały lądy „zabierając” w swoich komórkach cząstkę wszechoceanu w postaci cytoplazmy, w której zachodzi większość procesów chemicznych na poziomie komórkowym. Nadaj jednak wszystkie organizmy żyjące na lądzie, nawet te najbardziej wyspecjalizowane, są uzależnione od wody. Na obszarach gdzie występuje brak wody życie jest bardzo ubogie, lub zupełnie zanika. W różnych miejscach naszej planety można znaleźć regiony gdzie pozornie wody w przyrodzie jest dużo, i teoretycznie nikt nie powinien narzekać na jej brak. A jednak w tych miejscach stanowi ona produkt luksusowy, a wielu cierpi z powodu jej braku. W regionach tych pierwotnie występujące tam zasoby wodne uległy w jakiś sposób skażeniu i zanieczyszczeniu w takim stopniu, że nie nadają się do spożycia. Zmniejszanie zasobów wód zdatnych do picia powoli staje się problemem globalnym współczesnego świata. Dostęp do czystej wody od dawna jest źródłem konfliktów międzynarodowych (np.: Konflikt na Bliskim Wschodzie), w czasie gdy w związku z ociepleniem klimatu rośnie również deficyt wody zagrożenie wystąpienia nowych konfliktów jest tylko kwestią czasu.
Polska nie jest tu w dobrej sytuacji. Nasze zasoby w wodę stanowią jedne z najniższych w Europie, a powoli malejące zasoby w wodę pitną w przyszłości mogą się stać poważną barierą rozwoju społeczno-gospodarczego w kraju. Ochrona wód powinna się stać sprawą priorytetową działań politycznych i gospodarczych.
W celu sprawnej ochrony zasobów wód muszą być badane zmiany ich stanu i jakości. W tym celu prowadzony jest monitoring wód. Monitoring prowadzony w wybranych punktach obserwacyjnych obejmuje zarówno wody powierzchniowe jak i te znajdujące się w podziemnych warstwach wodonośnych.
Monitoring na skalę krajową prowadzony jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (PMŚ). Podstawy prawne do stworzenia PMŚ znajdują się w ustawie z 27 kwietnia 2001 roku „prawo ochrony środowiska” (Dz. U. Nr 62, poz. 627 ze zmianami), oraz ustawie „o inspekcji ochrony środowiska” z 20 listopada 1991 roku (Dz. U. Nr 77, poz. 335, art. 23).
Zakres i częstotliwość wykonywanych badań w ramach Państwowego Monitoringu wód zgodny jest z obowiązującymi rozporządzeniami prawnymi:
- rozporządzenie MŚ z dnia 04.10.2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb w warunkach naturalnych (Dz. U. Nr 176, poz. 1455)
- rozporządzenie MŚ z dnia 23.12.2002 r. w sprawie kryteriów wyznaczania wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (Dz. U. Nr 241, poz. 2093)
- rozporządzenie MŚ z dnia 27.11.2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz. U. Nr 204, poz. 1728)
- rozporządzenie MZ z dnia 16 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach. ( Dz.U. Nr 183 poz.1530)
Monitoringiem wód powierzchniowych w województwie Pomorskim objęte są niektóre jeziora oraz większe rzeki województwa. Między innymi Reda, na której znajdują się dwa punkty pomiarowe (w Wejherowie i w Mrzezinie niedaleko ujścia Rzeki do Zatoki). Wyniki badań z pomiarów można znaleźć na stronach internetowych Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Gdańsku. Ogólnie mówiąc jakość wody niesionej przez Redę w ostatnim dziesięcioleciu poprawił się i jest obecnie zadawalający. Koordynatorem sieci monitoringu wód powierzchniowych jest Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, współpracujący z Instytutem Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW). Okresowe badania wód powierzchniowych prowadzone są również przez wojewódzkie i powiatowe stacje sanitarno epidemiologiczne, które badają między innymi wody kąpielisk.
Komunalny Związek Gmin „Dolina Redy i Chylonki” na terenie gmin wchodzących w skład Związku prowadził badania wód powierzchniowych połączone z badaniem gruntów. Badania te, o charakterze informacyjnym, przeprowadzane były na terenie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 110 w miejscach gdzie tworzone były nasypy ziemno-gruzowe. Wyniki badań prowadzonych przez Związek wykazały obecność w niektórych punktach pomiarowych przekroczeń między innymi metali ciężkich.
Monitoring wód gruntowych podobnie jak wód powierzchniowych dzieli się na sieć monitoringu krajowego, regionalnego i lokalnego. Wody występujące w podziemnych warstwach wodonośnych stanowią ogromny rezerwuar czystej, nieskażonej wody, która nie wymaga tylu skomplikowanych i kosztownych procesów uzdatniania, co wody powierzchniowe. Są one również bardziej odporne na przedostawanie się do nich zanieczyszczeń, jednakże kiedy zanieczyszczenia dostaną się do warstw wodonośnych usunięcie ich jest praktycznie niemożliwe. Dlatego tak ważne jest badanie jakości wód podziemnych, i możliwe jak najszybsze ostrzeganie i zapobieganie przed dostaniem się potencjalnych zanieczyszczeń w głąb warstw wodonośnych. Krajowy monitoring wód podziemnych prowadzony jest od 1972 roku. Pierwszą instytucją odpowiedzialną za koordynację monitoringu był Państwowy Instytut Geologiczny (PIG). Obecnie PIG współpracuje w wykonywaniu Państwowego Monitoringu Wód Podziemnych z Wojewódzkimi Inspektoratami Ochrony Środowiska (WIOŚ).
Na terenie Komunalnego Związku Gmin „Dolina Redy i Chylonki” wody podziemne badane są w 12 punkach pomiarowych (w ramach PMŚ), wszystkie z nich położone są na terenie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 110 (GZWP mr 110). O położeniu punktów pomiarowych świadczy fakt, że Zbiornik jest najzasobniejszym w wodę, a zarazem jednym z najbardziej narażonych Zbiorników wód podziemnych w Polsce. Próby pobierane są raz w roku i poddawane analizie cech fizycznych, chemicznych i organoleptycznych. (około 50 cech). W latach 1999-2002 jakość wód należała do wysokiej klasy czystości (Ia i Ib) jedynie sporadycznie notowano przekroczenia niektórych związków. W całym omawianym okresie monitoringu w żadnym punkcie nie pojawiły się wody pozaklasowe.
Prócz monitoringu krajowego w obrębie gmin KZG prowadzony jest również monitoring regionalny. System tego monitoringu obejmuje główne poziomy wodonośne oraz główne zbiorniki wód podziemnych (w tym GZWP nr 110) stanowiące podstawowe źródła zaopatrzenia w wodę. W obrębie GZWP monitoring taki (w 2003 roku) prowadzony był w 5 punktach pomiarowych zatwierdzonych przez PIOŚ oraz 19 studniach i piezometrach wytypowanych do pomiarów z uwagi na antropopresję lub ujęcia miejskie. Próby pobierane są raz w roku. Zakres badań jest taki sam jak w sieci monitoringu krajowego. Może obejmować analizę podstawową lub rozszerzoną o cechy powstałe na skutek zanieczyszczeń antropogenicznych (substancje ropopochodne, pestycydy, fluorki, bor, metale ciężkie: cynk, miedz, ołów, kadm, nikiel, chrom, rtęć i wiele innych).
Trzecim z typów monitoringu wód podziemnych jest monitoring lokalny (osłonowy) prowadzony przez zobowiązane do tego osoby lub firmy na koszt podmiotu stanowiącego zagrożenie. Punkty pomiarowe mogą tworzyć z własnych środków, na własne potrzeby gmin, dyrekcje parków narodowych lub krajobrazowych, oraz przedsiębiorstwa wodociągowe i bazy paliw płynnych. Decyzją administracyjną może być uruchomiony monitoring w strefie konkretnego ogniska zanieczyszczeń. Na terenie KZG lokalnie monitorowane są np.: większe ujęcia wody pitnej (Reda i Rumia) należące do spółki PEWIK, bazy paliw w Gminie Kasakowo, składowisko żużla i popiołu Elektrociepłowni w Rewie.
Przez szereg lat na terenie trójmiasta istniała sieć monitoringu Trójmiejskiego. W jej skład (w 1998 roku) wchodziło 11 punktów pomiarowych. Zakres badań obejmował badania na obecność chlorków w strefie brzegowej Zatoki Gdańskiej.
Wstępnie analizując wyniki badań z różnych punktów pomiarowych można stwierdzić, że jakość wód podziemnych w obrębie GZWP nr 110 (którego wody są najbardziej narażone na zanieczyszczenia z powodu braku naturalnej warstwy izolującej poziomu wodonośnego) jest dobra. Zdecydowanie niekorzystne zmiany jakości i ilości wód miały miejsce w okresie 1975-1997. W okresie tym powstało dużo nowych źródeł zanieczyszczeń. Dodatkowo pobór wód na największych ujęciach Rumi i w Redzie intensywnie się zwiększał, co sprzyjało wnikaniu zanieczyszczeń w głąb użytkowej warstwy wodonośnej.
W ostatnich latach, odporność wodonośca na przenikanie zanieczyszczeń wzrasta w związku z obniżeniem zapotrzebowania na wodę i stałym podnoszeniem się zwierciadła wody. Nie oznacza to jednak, że zagrożenie zanieczyszczeniem warstw wodonośnych została zażegnana. Od kilku lat obserwowana jest gwałtowna antropopresja na tereny Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 110 i stopień zagrożenia jakości poziomów wodonośca intensywnie wzrasta.
Źródła
- Raport o stanie środowiska Województwa Gdańskiego w 2003 roku.
- Lidzbarski M., 2003, Warunki Hydrogeologiczne GZWP Nr 110, (mat. niepubl. Opracowane dla KZG „Dolina Redy i Chylonki”) PIG Oddział Geologi Morza.
- Gerstmannowa E., 2004, Opis stanu i skutki zaniedbań w Zakresie prawidłowej ochrony powierzchni ziemi na terenie GZWP 110 „Pradolina Kaszuby”, (mat. niepubl. Opracowane dla KZG „Dolina Redy i Chylonki”).
- http://www.gdansk.wios.gov.pl