Środowisko Przyrodnicze KZG

Krótka charakterystyka środowiska przyrodniczego na terenie Komunalnego Związku Gmin „Dolina Redy i Chylonki”

Fot. Pomnik przyrody w Kolibkach

Gminy należące do Komunalnego Związku Gmin „Dolina Redy i Chylonki” leżą w północnej części województwa Pomorskiego na styku dwóch wielkich krain fizycznogeograficznych Pojezierza i Pobrzeża Kaszubskiego (Przewoźniak 1985). Ich granice tworzy rozległa pradolina polodowcowa rozciągająca się od wybrzeża zatoki Gdańskiej w kierunku zachodnim w głąb lądu. Wzdłuż tej doliny umieszczona jest większość miast (oprócz Sopotu) i gmin Związku, stąd też wywodzi się jego nazwa: „Dolina Redy i Chylonki”, od nazw rzek płynących jej dnem.

Malownicza Pradolina Kaszubska, przechodząca na zachodzie w Pradolinę Redy-Łeby, wcina się głęboko w otaczające ją wysoczyzny morenowe wspomnianego już Pojezierza Kaszubskiego od południa i Kępy Puckiej od północy. Dno doliny jest płaskim wznoszącym się kilkadziesiąt centymetrów nad poziom morza terenem pokrytym podmokłymi łąkami poprzecinanymi kanałami melioracyjnymi. Roślinnością dominującą są skupiska roślin torfowych i wilgotnych łąk. W celu zachowania wartości przyrodniczej w roku 1994 na terenie Pradoliny Redy-Łeby powołano Obszar Chronionego Krajobrazu. U ujścia doliny (północnej części Pradoliny Kaszubskiej) do zatoki, gdzie podsiąka słona woda morska, wytworzyły się specyficzne stanowiska roślinności słonolubnej. Unikalne warunki środowiskowe stworzyły podstawę do utworzenia dwóch rezerwatów przyrody leżących w obrębie gmin związku. Obydwa: „Beka” i „Mechelinskie Łąki” ochraniają ekosystemy podmokłych łąk halofilnych i bogatej ornitofauny, wchodzą również w skład południowej rubieży Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. W części południowej Pradoliny Kaszubskiej środowiska naturalne zostało znacznie przekształcone przez człowieka. Powodem tego była budowa, w latach międzywojennych, kanałów portowych i związany z tym intensywny rozwój Gdyni oraz innych miast aglomeracji trójmiejskiej.

Buk i bluszcz
Fot. Buk i bluszcz

Rozwijające się miasta z doliny i jej stożków napływowych ekspansywnie „przechodziły” w głąb dolinek i wzniesień strefy krawędziowej Pojezierza. Pozyskiwanie nowych terenów pod budownictwo stwarzało coraz większe zagrożenie dla niedostępnych, w związku z ukształtowaniem terenu, lasów porastających wzgórza przylegające od południa do pradoliny. Proces ten został zahamowany przez utworzenie w 1971 roku „Trójmiejskiego Zespołu Leśnego” przekształconego następnie w „Trójmiejski Park Krajobrazowy” i wyznaczenie jego otuliny. Obszar ten obejmujący obecnie 19 930 ha, porośnięty jest głównie przez lasy w których dominującym gatunkiem jest buk tworzący fitocenozy kwaśnej lub żyznej buczyny nizinnej. Buk jest stosunkowo młodym gatunkiem tych obszarów. Po wycofaniu się lodowca i stopniowym ocieplani klimatu ok. 8000 lat p.n.e. cała okolica pokryta była tundrą. Wraz ze wzrostem temperatury, roślinność tundry ustępowała pionierskim ekosystemom leśnym, w skład którego wchodziły brzozy (Betula), sosny (Pinus) i leszczyny (Corylus). Ekosystemy pierwotnych lasów zmieniały się o wkraczające gatunki coraz bardziej ciepłolubne, takie jak: osika (Populus tremula), wiąz (Ulmus), dąb (Quercus), jesion (Fraxinus).

Fot. Cis taxus

Ostateczne uformowanie się gatunkowe lasu datowane jest na około 5500 lat p.n.e., kiedy to pojawił się takie gatunki jak: cis (Taxus baccata), grab (Carpinus), lipa (Tilia) i dominujący dziś buk zwyczajny (Fagus sylvatica). W ostatnim stuleciu skład drzewostanu okolicznych lasów sztucznie przebudowany został przez człowieka. W miejsce wycinanych naturalnie rosnących gatunków, sadzone były drzewa o szybkim przyroście, takie jak: sosny (Pinus), modrzewie (Larix) i świerki (Picea), co w ostateczności wpłynęło na skład drzewostanu. W dolinach licznych potoków znaleźć jeszcze można coraz rzadsze już żyzne łęgi leśne, z wyjątkową i bogatą florą. Ciekawe są również nieliczne lecz charakterystyczne dla podłoży piaskowych ekosystemy polodowcowych jezior skąpożywnych (jeziora lobeliowe, oligotroficzne).

Te wyjątkowe środowiska, ze stanowiskami rzadkich roślin, podlegają różnym zabiegom ochrony. Jedną z form ochrony są rezerwaty przyrody, których na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego jest siedem, natomiast kolejne cztery są planowane. Ze wszystkich rezerwatów na terenie Związku w obrębie TPK jest sześć, są to: „Zajęcze Wzgórza” (Sopot), „Kacze Łęgi” (Gdynia), „Cisowa” (Gdynia), „Gałęzia Góra”, „Lewice”, „Pełcznica” (trzy ostatnie gm. Wejherowo).

Fot. Rezerwat Pałecznica

Innymi formami ochrony przyrody są użytki ekologiczne, florystyczne lub faunistyczne, oraz pomniki przyrody o szczególnych walorach przyrodniczych, naukowych lub kulturowych. Trójmiejski kompleks lasów oprócz jego funkcji przyrodniczej jest też doskonałym miejscem na wypoczynek i rekreację mieszkańców miast i gmin z nim graniczących. Malowniczy krajobraz, bogactwo form i rzeźby terenu, a co najważniejsze bliskość parku sprzyja turystyce rekreacyjnej i dydaktycznej. Przez teren parku przechodzi osiem szlaków turystyki pieszej, kilka ścieżek rowerowych i dydaktycznych.

Na północ od pradoliny, w stronę Pobrzeża Kaszubskiego, rozciąga się drugi zawarty kompleks leśny, który jest jednocześnie najbardziej wysuniętym tak dużym kompleksem w Polsce. Zajmująca obszar Wysoczyzny Żarnowieckiej o powierzchni 17 271 ha Puszcza Drżarlubska jest Obszarem Chronionego Krajobrazu. Zarówno geneza jak i skład flory puszczy jest podobny jak Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Dominującym w niej gatunkiem jest buk zwyczajny (Fagus sylvatica), tworzący tu buczyny zwarte, a z dodatkiem innych gatunków (głównie sosny) lasy mieszane. Puszcza Drżarlubska, pomimo mniejszej ilości przedzielających ją ścieżek i szlaków turystycznych również jest doskonałą bazą rekreacyjną i wypoczynkową, z dużą ilością dobrze zachowanych form przyrodniczych, historycznych i kulturowych.

Fot. Rezerwat Pałecznica

Zasadniczo fauna lasów znajdujących się w obrębie gmin należących do Związku nie odbiega od innych tego typu kompleksów leśnych w północnej Polsce. Bogactwo i zróżnicowanie form bezkręgowców i innych małych zwierząt nie jest jeszcze w pełni poznane, z większych ssaków spotykane są tu: jelenie (Cervus elaphus), dziki (Sus scrofa), sarny (Capreolus capreolus), lisy (Vulpes Vulpes), rzadziej łosie (Alces alces) i bobry (Castor fiber). Na uwagę zasługuje bogata awifauna z tak rzadkimi gatunkami jak bielik (Haliaeetus albicilla) czy bocian czarny (Ciconia nigra). Dwa nadleśnictwa (Gdańskie i Wejherowskie) w których skład wchodzi TPK i Puszcza Darżlubska tworzą Leśny Kompleks Promocyjny lasów Oliwsko-Darżlubskich. Kompleks ten, utworzony 1 lipca 1996 roku, ma służyć jako obszar funkcjonalny edukacji leśnej, badaniom naukowym, klasycznej gospodarce leśnej wzbogaconej przez ochronę przyrody i krajobrazu.

autor tekstu: M. Ryś

Źródła:

  • Przewoźniak M., (red), 2001, Trójmiejski Park Krajobrazowy. Przyroda-Kultura-Krajobraz. Materiały do Monografii Przyrodniczej Regionu Gdańskiego, t. VI., Gdańsk.
  • Jankowska Z., 2000, Ochrona przyrody w województwie pomorskim – informator Regionalne centrum Edukacji Ekologicznej, Gdańsk.
  • Gerstmannowa E. (red.) 2000, Nadmorski Park Krajobrazowy, Materiały do Monografii Przyrodniczej Regionu Gdańskiego, t. III. Gdańsk.
  • Kostarczyk A., Przewoźniak M., (red.), 2002, Diagnoza stanu i koncepcja ochrony środowiska przyrodniczo-kulturowego w województwie pomorskim, Materiały do Monografii Przyrodniczej Regionu Gdańskiego, t. VIII, Gdańsk.
  • Przewoźniak M., 1985, Struktura przestrzenna krajobrazu województwa gdańskiego w ujęciu regionalnym”, Gdańsk. Szukalski J., 1987, Trójmiejski Park Krajobrazowy, Gdańsk.
  • Ellwart J., 2003, Kaszuby – Przewodnik turystyczny, Gdynia.

Komunalny Związek Gmin „Dolina Redy i Chylonki” dziękuje za udostępnienie materiałów źródłowych Urzędom Miejskim Rumi, Redy i Wejherowa, oraz Urzędowi Wojewódzkiemu w Gdańsku, wykorzystanych w dziale „Środowisko Przyrodnicze”.