Krótka charakterystyka środowiska przyrodniczego na terenie Komunalnego Związku Gmin „Dolina Redy i Chylonki”
Gminy należące do Komunalnego Związku Gmin „Dolina Redy i Chylonki” leżą w północnej części województwa Pomorskiego na styku dwóch wielkich krain fizycznogeograficznych Pojezierza i Pobrzeża Kaszubskiego (Przewoźniak 1985). Ich granice tworzy rozległa pradolina polodowcowa rozciągająca się od wybrzeża zatoki Gdańskiej w kierunku zachodnim w głąb lądu. Wzdłuż tej doliny umieszczona jest większość miast (oprócz Sopotu) i gmin Związku, stąd też wywodzi się jego nazwa: „Dolina Redy i Chylonki”, od nazw rzek płynących jej dnem.
Malownicza Pradolina Kaszubska, przechodząca na zachodzie w Pradolinę Redy-Łeby, wcina się głęboko w otaczające ją wysoczyzny morenowe wspomnianego już Pojezierza Kaszubskiego od południa i Kępy Puckiej od północy. Dno doliny jest płaskim wznoszącym się kilkadziesiąt centymetrów nad poziom morza terenem pokrytym podmokłymi łąkami poprzecinanymi kanałami melioracyjnymi. Roślinnością dominującą są skupiska roślin torfowych i wilgotnych łąk. W celu zachowania wartości przyrodniczej w roku 1994 na terenie Pradoliny Redy-Łeby powołano Obszar Chronionego Krajobrazu. U ujścia doliny (północnej części Pradoliny Kaszubskiej) do zatoki, gdzie podsiąka słona woda morska, wytworzyły się specyficzne stanowiska roślinności słonolubnej. Unikalne warunki środowiskowe stworzyły podstawę do utworzenia dwóch rezerwatów przyrody leżących w obrębie gmin związku. Obydwa: „Beka” i „Mechelinskie Łąki” ochraniają ekosystemy podmokłych łąk halofilnych i bogatej ornitofauny, wchodzą również w skład południowej rubieży Nadmorskiego Parku Krajobrazowego. W części południowej Pradoliny Kaszubskiej środowiska naturalne zostało znacznie przekształcone przez człowieka. Powodem tego była budowa, w latach międzywojennych, kanałów portowych i związany z tym intensywny rozwój Gdyni oraz innych miast aglomeracji trójmiejskiej.
Rozwijające się miasta z doliny i jej stożków napływowych ekspansywnie „przechodziły” w głąb dolinek i wzniesień strefy krawędziowej Pojezierza. Pozyskiwanie nowych terenów pod budownictwo stwarzało coraz większe zagrożenie dla niedostępnych, w związku z ukształtowaniem terenu, lasów porastających wzgórza przylegające od południa do pradoliny. Proces ten został zahamowany przez utworzenie w 1971 roku „Trójmiejskiego Zespołu Leśnego” przekształconego następnie w „Trójmiejski Park Krajobrazowy” i wyznaczenie jego otuliny. Obszar ten obejmujący obecnie 19 930 ha, porośnięty jest głównie przez lasy w których dominującym gatunkiem jest buk tworzący fitocenozy kwaśnej lub żyznej buczyny nizinnej. Buk jest stosunkowo młodym gatunkiem tych obszarów. Po wycofaniu się lodowca i stopniowym ocieplani klimatu ok. 8000 lat p.n.e. cała okolica pokryta była tundrą. Wraz ze wzrostem temperatury, roślinność tundry ustępowała pionierskim ekosystemom leśnym, w skład którego wchodziły brzozy (Betula), sosny (Pinus) i leszczyny (Corylus). Ekosystemy pierwotnych lasów zmieniały się o wkraczające gatunki coraz bardziej ciepłolubne, takie jak: osika (Populus tremula), wiąz (Ulmus), dąb (Quercus), jesion (Fraxinus).
Ostateczne uformowanie się gatunkowe lasu datowane jest na około 5500 lat p.n.e., kiedy to pojawił się takie gatunki jak: cis (Taxus baccata), grab (Carpinus), lipa (Tilia) i dominujący dziś buk zwyczajny (Fagus sylvatica). W ostatnim stuleciu skład drzewostanu okolicznych lasów sztucznie przebudowany został przez człowieka. W miejsce wycinanych naturalnie rosnących gatunków, sadzone były drzewa o szybkim przyroście, takie jak: sosny (Pinus), modrzewie (Larix) i świerki (Picea), co w ostateczności wpłynęło na skład drzewostanu. W dolinach licznych potoków znaleźć jeszcze można coraz rzadsze już żyzne łęgi leśne, z wyjątkową i bogatą florą. Ciekawe są również nieliczne lecz charakterystyczne dla podłoży piaskowych ekosystemy polodowcowych jezior skąpożywnych (jeziora lobeliowe, oligotroficzne).
Te wyjątkowe środowiska, ze stanowiskami rzadkich roślin, podlegają różnym zabiegom ochrony. Jedną z form ochrony są rezerwaty przyrody, których na terenie Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego jest siedem, natomiast kolejne cztery są planowane. Ze wszystkich rezerwatów na terenie Związku w obrębie TPK jest sześć, są to: „Zajęcze Wzgórza” (Sopot), „Kacze Łęgi” (Gdynia), „Cisowa” (Gdynia), „Gałęzia Góra”, „Lewice”, „Pełcznica” (trzy ostatnie gm. Wejherowo).
Innymi formami ochrony przyrody są użytki ekologiczne, florystyczne lub faunistyczne, oraz pomniki przyrody o szczególnych walorach przyrodniczych, naukowych lub kulturowych. Trójmiejski kompleks lasów oprócz jego funkcji przyrodniczej jest też doskonałym miejscem na wypoczynek i rekreację mieszkańców miast i gmin z nim graniczących. Malowniczy krajobraz, bogactwo form i rzeźby terenu, a co najważniejsze bliskość parku sprzyja turystyce rekreacyjnej i dydaktycznej. Przez teren parku przechodzi osiem szlaków turystyki pieszej, kilka ścieżek rowerowych i dydaktycznych.
Na północ od pradoliny, w stronę Pobrzeża Kaszubskiego, rozciąga się drugi zawarty kompleks leśny, który jest jednocześnie najbardziej wysuniętym tak dużym kompleksem w Polsce. Zajmująca obszar Wysoczyzny Żarnowieckiej o powierzchni 17 271 ha Puszcza Drżarlubska jest Obszarem Chronionego Krajobrazu. Zarówno geneza jak i skład flory puszczy jest podobny jak Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. Dominującym w niej gatunkiem jest buk zwyczajny (Fagus sylvatica), tworzący tu buczyny zwarte, a z dodatkiem innych gatunków (głównie sosny) lasy mieszane. Puszcza Drżarlubska, pomimo mniejszej ilości przedzielających ją ścieżek i szlaków turystycznych również jest doskonałą bazą rekreacyjną i wypoczynkową, z dużą ilością dobrze zachowanych form przyrodniczych, historycznych i kulturowych.
Zasadniczo fauna lasów znajdujących się w obrębie gmin należących do Związku nie odbiega od innych tego typu kompleksów leśnych w północnej Polsce. Bogactwo i zróżnicowanie form bezkręgowców i innych małych zwierząt nie jest jeszcze w pełni poznane, z większych ssaków spotykane są tu: jelenie (Cervus elaphus), dziki (Sus scrofa), sarny (Capreolus capreolus), lisy (Vulpes Vulpes), rzadziej łosie (Alces alces) i bobry (Castor fiber). Na uwagę zasługuje bogata awifauna z tak rzadkimi gatunkami jak bielik (Haliaeetus albicilla) czy bocian czarny (Ciconia nigra). Dwa nadleśnictwa (Gdańskie i Wejherowskie) w których skład wchodzi TPK i Puszcza Darżlubska tworzą Leśny Kompleks Promocyjny lasów Oliwsko-Darżlubskich. Kompleks ten, utworzony 1 lipca 1996 roku, ma służyć jako obszar funkcjonalny edukacji leśnej, badaniom naukowym, klasycznej gospodarce leśnej wzbogaconej przez ochronę przyrody i krajobrazu.
autor tekstu: M. Ryś
Źródła:
- Przewoźniak M., (red), 2001, Trójmiejski Park Krajobrazowy. Przyroda-Kultura-Krajobraz. Materiały do Monografii Przyrodniczej Regionu Gdańskiego, t. VI., Gdańsk.
- Jankowska Z., 2000, Ochrona przyrody w województwie pomorskim – informator Regionalne centrum Edukacji Ekologicznej, Gdańsk.
- Gerstmannowa E. (red.) 2000, Nadmorski Park Krajobrazowy, Materiały do Monografii Przyrodniczej Regionu Gdańskiego, t. III. Gdańsk.
- Kostarczyk A., Przewoźniak M., (red.), 2002, Diagnoza stanu i koncepcja ochrony środowiska przyrodniczo-kulturowego w województwie pomorskim, Materiały do Monografii Przyrodniczej Regionu Gdańskiego, t. VIII, Gdańsk.
- Przewoźniak M., 1985, Struktura przestrzenna krajobrazu województwa gdańskiego w ujęciu regionalnym”, Gdańsk. Szukalski J., 1987, Trójmiejski Park Krajobrazowy, Gdańsk.
- Ellwart J., 2003, Kaszuby – Przewodnik turystyczny, Gdynia.
Komunalny Związek Gmin „Dolina Redy i Chylonki” dziękuje za udostępnienie materiałów źródłowych Urzędom Miejskim Rumi, Redy i Wejherowa, oraz Urzędowi Wojewódzkiemu w Gdańsku, wykorzystanych w dziale „Środowisko Przyrodnicze”.